Często wspominam na swoim blogu o tym, co mnie fascynuje. Przygodę recenzencką zaczynałam między innymi z “Trudnym czasem dojrzewania”, co zaowocowało dużym zaciekawieniem tematem Terapii i Zaangażowania, tym bardziej, że prowadzenie wartościowego życia, które jest jej głównym celem, może stać się inspiracją nawet do pracy w szkole. Brakowało mi jednak jakiejś podstawy, pełniejszego zrozumienia tematu i przetestowania na sobie zasad, jakimi ACT się kieruje. Wtedy odnalazła mnie książka “Zrozumieć ACT” Russa Harrisa GWP.
Początek książki podnosi na duchu osoby takie jak ja, czyli takie, które tak naprawdę dopiero zaczynają swoją przygodę z Terapią Akceptacji i Zaangażowania. Autor stwierdza wprost, że jego zadaniem jest jak najprostsze wprowadzenie czytelnika w ten świat. I słowa dotrzymuje, gdyż treści przedstawione w książce są czytelne, jasno sformułowane a przede wszystkim przedstawione praktycznie.
A Czym jest ACT? Przypomnę, że to rodzaj terapii behawioralnej, nastawionej na wspieranie celowych działań, zgodnych z wyznawanymi wartościami. Głównym przesłaniem tego modelu jest akceptacja tego, co jest poza kontrolą człowieka oraz angażowanie się w działania, które ubogacą jego życie. Dowiadujemy się, że najważniejsze to zrozumieć i wdrażać 6 procesów terapeutycznych, które łączą się ze sobą, wpływają i uzupełniają siebie nawzajem. Są to:
- Kontakt z chwilą obecną – to bycie tu i teraz, oznaczający pełną świadomość swojego działania, w przeciwieństwie do zatopienia we własnych myślach. Praca w tym procesie umożliwia zbieranie ważnych danych dotyczących tego, czy zmieniać swoje zachowania.
- Defuzja – polega na oddzieleniu się od swoich myśli i obserwowaniu ich z boku, zauważaniu i pozwalaniu im na przychodzenie i odchodzenie. Dzięki temu można ujrzeć prawdziwą naturę myśli – to tylko słowa i obrazy, a nie jedyna prawda o nas i rzeczywistości nas otaczającej. Poszukiwanie scalenia się klienta z myślami (fuzji) w 6 obszarach – zasadach, powodach, ocenach, przeszłości, przyszłości i w “ja” – pozwala na zastosowaniu odpowiednich metod w celu wsparcia klienta w procesie dystansowania się.
- Akceptacja – otwarcie się na wszystkie emocje czy doświadczenia, bez względu na to, czy są przyjemne, czy też bolesne, bez uciekania czy odrzucania. Wyrażenie gotowości i zrobienie na nie miejsca, jeśli towarzyszą nam podczas podejmowania działań zgodnych z naszymi wartościami.
- Ja jako kontekst (inaczej Ja obserwujące) – to ta część ludzkiej świadomości, która ma za zadanie obserwować wszystko, co toczy się w naszym życiu: od zdarzeń wewnętrznych do zewnętrznych. Dzięki zrozumieniu jej można przyjąć stałą i bezpieczną perspektywę, z której możliwa jest obserwacja i akceptowanie myśli i uczuć.
- Wartości – czyli rozpoznanie tego, co jest dla nas ważne, co chcemy robić z własnym życiem i czego bronić.
- Zaangażowane działanie – oznacza realizowanie skutecznych działań, motywowanych wartościami, bez względu na to, ile razy traci się z nimi kontakt.
Wszystko to tworzy elastyczność psychiczną, czyli bycie w obecnej chwili, z pełną świadomością i otwartością na to, co nadchodzi oraz podejmowanie działania zgodnego z własnymi wartościami.
Dodatkowym komponentem jest “twórczy brak nadziei”, inaczej “konfrontacja z planem kontroli emocjonalnej”. Mówi on o otwieraniu się na fakt, że próba kontroli, tego co czujemy, powoduje w nas cierpienie i utrudnia prowadzenie życia pełnego wartości i satysfakcji. Dzięki używaniu metod dotyczących tej części istnieje możliwość uświadomienia klientowi istnienia takiego planu i odkrycie, dlaczego właściwie jest to niezbyt użyteczne.
Po krótkim wstępie teoretycznym oraz historycznym, przychodzi czas na praktykę. ACT jest nastawiony przede wszystkim na doświadczanie, więc w omawianej pozycji znajdziemy mnóstwo praktycznych materiałów: technik, metafor, formularzy i strategii. Najważniejsze jest jednak to, aby klient / pacjent był świadomy, że jego zadaniem będzie ćwiczenie. Bez chęci i zaangażowania nie zostanie odniesiony pożądany skutek, to znaczy, że osoba nie będzie mogła wprowadzać zmian w celu prowadzenia otwartego, uważnego i opartego na wartościach życia. Terapeuta, chcąc być skutecznym w tym co robi, powinien również kierować się tymi zasadami podczas prowadzenia terapii, a ponadto być elastyczny i kreatywny w taki sposób, aby interwencje były dopasowane do potrzeb klienta.
Dzięki temu, że autor wyznaje praktyczne podejście, książka przeprowadza nas przez cały proces terapeutyczny, który (według R. Harrisa) warto ćwiczyć na sobie, aby w pełni go doświadczyć i zrozumieć. I tak, zaczynamy od ćwiczenia ułatwienia zrozumienia heksafleksu, przechodzimy przez strukturę pierwszej sesji (gdzie mamy wyłuszczone wszystkie najważniejsze elementy), poszczególne składowe modelu, wykorzystanie “użyteczności” w fakcie “zablokowania się” klienta w trakcie terapii, aż do omówienia relacji terapeutycznej.
Według autora książki, podejście ACT ma szerokie zastosowanie: od zaburzeń psychicznych, osobowości typu borderline, uzależnienia od narkotyków do kontroli cukrzycy. Nawet w populacjach mających trudności w pracy z językiem (który tutaj jest szeroko rozumianą podstawą), takich jak autystycy, można stosować jej ograniczone formy.
Jestem psychologiem, który stawia pierwsze kroki w rozumieniu zasad, jakimi należy się kierować, jeśli chce się pracować w nurcie Terapii Akceptacji i Zaangażowania. Lektura tej książki umożliwia zrozumienie podstaw teoretycznych, gdyż autor z humorem i lekkością opowiada o założeniach i przełożeniu ich na praktykę. Osoby, które już znają i stosują ACT, we wspomnianej książce ujrzą przede wszystkim skrót teorii, skupiony na praktycznych ćwiczeniach. Jeśli ktoś chciałby więcej dowiedzieć się na temat założeń teoretycznych (np. o teorii ram relacyjnych) na pewno będzie musiał sięgnąć po kolejne lektury, tutaj odnajdziemy tylko ich wspomnienie. Jeśli chodzi o pracę w szkole lub z dziećmi / młodzieżą, opisana wyżej książka może wesprzeć w ogólnym rozumieniu zasad, mimo, że dotyczy głównie dorosłych