Praca w szkole opiera się przede wszystkim na psychoedukacji, treningu różnego rodzaju umiejętności i wspieraniu w bieżących trudnościach uczniów, których mam pod opieką. Nie ograniczam się jednak tylko do tych zagadnień. Jak już pewnie zauważyliście jestem typem osoby pracowitej i ciekawskiej jednocześnie, stąd często czytam książki nie związane bezpośrednio z moją szkolną tematyką, jednak dające mi o wiele szerszy punkt widzenia i wiedzę na przyszłość. Lubię tematy kliniczne i psychoterapeutyczne, więc tym bardziej ucieszyłam się, gdy dostałam propozycję przeczytania i opisania książki Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego “Metody w psychoterapii dzieci i młodzieży oparte na dowodach” spod redakcji J. R. Weisza i A. E. Kazdina. Tytuł pozycji i nazwiska obiecywały wiele, więc zabrałam się do lektury, co było niezłym wyzwaniem (książka liczy 776 stron!), które podjęłam. I dowiedziałam się naprawdę dużo.
Jak podają redaktorzy, książka jest skierowana do szerokiego grona odbiorców, takich jak psychiatrzy, psychologowie, pracownicy socjalni, a nawet dorośli opiekunowie, którzy poszukują informacji na temat skutecznych metod leczenia swoich dzieci. W związku z tym autorzy poszczególnych rozdziałów mieli niełatwe zadanie przedstawienia poszczególnych modeli w sposób zwięzły, konkretny i zrozumiały dla czytelnika. W tym potężnym dziele znajdziemy różnorodną tematykę, która jest fantastycznym podsumowaniem dokonań w danej problematyce. W każdym rozdziale dotyczącym oddziaływań psychoterapeutycznych odnajdziemy krótkie podstawy teoretyczne, opis interwencji, dowody na skuteczność terapii oraz kierunki dalszego rozwoju.
Początek książki przypomina nam, czym właściwie jest psychoterapia (interwencja, która ma zamiar redukować cierpienie lub nieadaptacyjne zachowanie, albo poprawić te adaptacyjne; wykorzystuje przy tym między innymi poradnictwo czy inne planowe metody psychospołeczne), jakie ma cele, jakie standardy muszą uwzględniać badania empiryczne nad jej skutecznością, czy też psychoterapia ogólnie, aby uznać ją za opartą na dowodach.
Po krótkim wstępie następuje przejście do części najważniejszej, czyli zawierającej opis konkretnych psychoterapii i ich metod.
I tak, na początku odnajdujemy zaburzenia i problemy internalizacyjne. Szczególny nacisk w tym rozdziale położono na omówienie terapii lęku (posiłkującej się programem „Zaradny Kot”, opartym na założeniach CBT), leczenia zaburzenia obsesyjno – kompulsyjnego (przez terapię CBT opartą na stopniowej ekspozycji i powstrzymywaniu rytuałów), terapii depresji młodzieńczej za pomocą programu grupowego „Radzenie sobie z depresją – program dla adolescentów” – CWD -A – prowadzonego w nurcie poznawczo – behawioralnym oraz psychoterapii depresji młodzieńczej w nurcie interpersonalnym (IPT – A; założenia tego programu dowodzą, że za pomocą interwencji na poziomie interpersonalnym można zmienić przebieg epizodu depresyjnego; poprawę uzyskuje się poprzez pracę nad jednym z 4 obszarów problemowych: żałobą, przejściem między rolami, sporem interpersonalnym lub deficytem interpersonalnym).
Kolejny rozdział poświęcony jest zaburzeniom i problemom eksternalizacyjnym. Odnajdziemy w nim
- trening umiejętności wychowawczych (dla zachowań antyspołecznych – model oregoński, który uczy rodziców pozytywnych praktyk wychowawczych i redukowania represyjnych oraz nauczaniu młodzieży odpowiedniego funkcjonowania w różnych kontekstach społecznych),
- terapię interakcji rodzic – dziecko oraz leczenie zaburzeń z zachowaniami dezorganizującymi (PCIT; jego założenie to nauczanie rodziców autorytatywnego stylu wychowawczego, czyli takiego, który łączy wrażliwość na dziecko i wymagania wobec niego; w terapii uczestniczą rodzice wraz z dziećmi (wiek 3-6 lat), celem jest ustanowienie ufnej relacji między nimi oraz poprawa w wyznaczaniu granic i konsekwencji) ,
- wieloaspektową metodę terapii małych dzieci wykazujących problemy z zachowaniem („The incredible years” , programy skierowane zarówno do rodziców, jak i dzieci oraz nauczycieli; najważniejsze składowe to wprowadzanie zasad, polecenia, pozytywne techniki dyscyplinujące, uczenie umiejętności rozwiązywania problemów, nawiązywania przyjaźni i regulacji emocji),
- trening umiejętności wychowawczych i trening umiejętności rozwiązywania problemów (pierwszy za pomocą metod behawioralnych, skierowany na relacje interpersonalne, drugi za pomocą metod poznawczych skupiający się na spostrzeganie i interpretację bodźców środowiskowych),
- program „Coping power” dla dzieci przejawiających zachowania agresywne (ma zapobiegać rozwojowi zachowań antyspołecznych poprzez modyfikowanie problemów w przetwarzaniu informacji społecznych związanych z agresją oraz angażuje w ten proces rodziców)
- oregoński program terapii i opieki zastępczej dla młodzieży (alternatywa dla młodzieży, która miała wyroki i mogła trafić do poprawczaka lub MOW-u; opiera się na teorii uczenia się społecznego i ma za zadanie w naturalnym środowisku młodzieży wzmacniać reakcje adaptacyjne na codzienne wymagania)
- terapia multisystemowa poważnych zachowań antyspołecznych (oparta na modelu społeczno – ekologicznym, według którego zachowania adolescenta są determinowane przez czynniki pośrednie i bezpośrednie, w związku z czym interwencje muszą odnosić się do znanych czynników ryzyka na różnych poziomach, takich jak jednostka, rodzina, rówieśnicy, szkoła i środowisko lokalne oraz do trudności między poziomami) oraz
- letnie programy terapeutyczne dla dzieci z ADHD (interwencja w środowisku przypominającym kolonie, podczas którego ćwiczy się umiejętności związanych z relacjami z rówieśnikami, dorosłymi, wynikami w nauce i poczucia własnej skuteczności; jednocześnie szkoleniu są poddawani także rodzice).
Ostatnia część dotycząca programów terapeutycznych dotyczy różnych innych zaburzeń i są to:
- interwencje dla młodzieży dokonującej samouszkodzeń (oparte na modelu poznawczo- behawioralnym, a w tym na teorii społecznego uczenia się),
- terapia poznawczo – behawioralna ukierunkowana na traumę dla dzieci po urazie psychicznym (program opracowany na zasadach z kilku nurtów: CBT, terapii przywiązania, terapii systemowej rodzin, terapii humanistycznej, psychodynamicznej),
- zaburzenia ze spektrum autyzmu (metoda „Wczesnego startu Denver” oparta na metodach behawioralnych dla dzieci od 12 do 60 miesięcy; celem jest przyspieszenie tempa rozwoju dzieci w sferze poznawczej, emocjonalnej, społecznej, językowej, adaptacyjnej),
- trening reakcji kluczowych dla osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (praca nad obszarami podstawowymi i uzyskane w nich efekty spowodują liczne zmiany w zakresie innych, pobocznych zachowań; w książce odnajdziemy opis pracy związanej z jednym z kluczowych obszarów, którą jest motywacja),
- zaburzenia odżywiania młodzieży (w terapii opartej na rodzinie i behawioralnej systemowej terapii rodzin w zakresie anoreksji i bulimii; według tych teorii wsparcie rodziny jest niezbędne do zdrowienia, w związku z tym wykorzystuje umiejętności i wsparcie rodziców: uczy się ich opracowania i wdrażania behawioralnego programu przyrostu ciała; z kolei terapeuci pracują nad restrukturyzacją poznawczą)
- terapia behawioralna moczenia się i zanieczyszczania się kałem (w terapii moczenia się będą to następujące składowe: używanie budzika śródnocnego, trening czystości, trening kontroli trzymania moczu i przeuczenie; w terapii zanieczyszczania się protokół terapeutyczny opiera się na grze planszowej)
- funkcjonalna terapia rodzinna dla młodzieży z zaburzeniami związanymi z używaniem substancji psychoaktywnych (ekologiczna metoda systemowa, mająca na celu zmianę interakcji rodzinnych i poprawę funkcjonowania relacyjnego oraz zwiększenie produktywnego spędzania czasu przez nastolatków i zredukowanie używania substancji psychoaktywnych).
Po zapoznaniu się z tą tak naprawdę najważniejszą częścią, możemy przeczytać o innych, ale równie ciekawych aspektach psychoterapii opartej na dowodach. Na dalszych kartach książki odnajdziemy między innymi teksty o wdrażaniu i upowszechnianiu metod w nowych populacjach i warunkach, na przykład analizę skuteczności różnych psychoterapii w stosunku do dzieciaków i młodzieży z mniejszości etnicznych, adaptowanie programów terapeutycznych powstałych w Stanach Zjednoczonych do innych krajów (m.in. Norwegii) czy oryginalne programy krajów innych niż Stany Zjednoczone (Nowa Zelandia, Anglia).
Kolejnym istotnymi aspektami są kwestie etyczne w badaniach nad psychoterapią dzieci i młodzieży, zagadnienia związane z diagnozą czy wspomaganie terapii technologią. Te i wiele innych ciekawych tematów oraz wnioski i kierunki badań znajdziemy w ostatnich dwóch częściach książki.
Książka “Metody w psychoterapii dzieci i młodzieży oparte na dowodach” jest unikalnym opracowaniem wielu ciekawych programów terapeutycznych, co najważniejsze opartych na dowodach, o których również przeczytamy. Dlaczego to jest takie ważne? Ponieważ metody w nich stosowane mają dobrze określone procedury, korzyści uzyskane z ich stosowania są poddawane ścisłym badaniom, które wykluczają alternatywne wyjaśnienia uzyskanej poprawy, oraz ich skuteczność ma potwierdzenie w replikacjach.
Pozycja ta jest dobrym wsparciem dla pracowników akademickich i osób, które chcą znać bezpośrednie źródła badań (np magistranci psychologii) dotyczące skuteczności terapii, ponieważ zawiera bogatą bibliografię, której prześledzenie umożliwi odnalezienie tychże badań. Stanowi również pewien rodzaj „ściągi” z tych form terapii, które są skuteczne i to których warto sięgać. To niewątpliwe ułatwienie dla początkujących psychologów, psychoterapeutów lub innych osób zajmujących się tematyką zdrowia psychicznego. To bogate źródło ogólnej wiedzy, które może ukierunkować na poszukanie swojej niszy terapeutycznej.