Myślenie. Jeden z najważniejszych i nieustających procesów poznawczych, który organizuje naszą rzeczywistość. To dzięki niemu dokonujemy oceny i klasyfikacji danej sytuacji i podejmujemy wynikające z nich działania. Zależnie od tego jakiego rodzaju (wspierające czy niszczące) są nasze myśli, to takie zachowania podejmiemy lub zaniechamy.
W czasie środkowego wieku szkolnego młodzi ludzie coraz bardziej nastawiają się na kontakt ze światem społecznym, wchodzą w sferę najbliższego rozwoju, by podejmować wyzwanie nauki i przez to budować poczucie kompetencji, jak również przechodzą przez szereg zmian biologicznych i doskonalenia funkcji poznawczych. Sposób szlifowania każdej z tych sfer zależny jest od doświadczenia, którego przez dotychczasowe życie młody człowiek nabierał, jak również od sposobu myślenia. Jeśli ma on w przeważającej części pozytywne i adekwatne przekonania na temat siebie, świata i przyszłości, to jego myśli będą częściej wspierające. A jeśli utrwalające się w tym czasie w młodym człowieku przekonania będą nosić znamiona negatywnych, to pojawia się w nim więcej trudnych, niewspierających stwierdzeń.
Aby dzieciaki miały szansę na radzenie sobie z trudnymi doświadczeniami i pojawiającymi się niepomocnymi myślami, warto zadbać, aby uczyły się rozpoznawania tego, jak myślą, poszukiwania pomocniejszych stwierdzeń i reagowania na siebie i swoje reakcje troskliwie, bez osądzania.
Poprzez określenie zniekształceń poznawczych mianem „podejrzanych myśli” w przystępniejszy (bez trudnej terminologii terapeutycznej) sposób przybliżymy młodemu człowiekowi jak sobie z nimi poradzić. Określane są one jako „(…) niepomocne słowa i zdania, które pojawiają się podstępnie w naszej głowie. I choć niczego nie kradną, to potrafią sprawiać problemy. Jeśli zaczniemy w nie wierzyć i ich słuchać, nasze życie może stracić sens”. Dlatego tak istotne jest ich tropienie i przekształcanie we wspierające, adekwatne zdania, gdyż pojawiające się myśli nie muszą warunkować życia jakie będzie prowadzić nastolatek. A jakiego rodzaju trudne myśli mogą pojawiać się w młodych głowach?
- Myśli krytykujące. Często pojawiają się w sytuacjach, w których nie wszystko idzie według wcześniejszych zamierzeń i podkopują wiarę w sens podejmowanych działań. Pojawiają się w skutek życiowych doświadczeń, w których młody człowiek słyszał negatywne komentarze o sobie, jak również był świadkiem wielu krytycznych komentarzy wzajemnych innych osób. Przez rzadkie słyszenie słów doceniających nie potrafi wesprzeć siebie odpowiednimi stwierdzeniami i obrazami w głowie gdy zajdzie potrzeba.
- Wymagające myśli odbierające pewność siebie. Poczucie przymusu bycia pewnym siebie aby wykonywać różne rzeczy prowadzi do unikania wielu ciekawych aktywności. Stawianie sobie poprzeczki zbyt wysoko, oczekiwanie podołaniu trudnym zadaniom i myślenie, że trzeba być pewnym siebie, aby próbować nowych rzeczy – to tylko kilka aspektów, które w tym typie się pojawiają. Jest to wynik nieadekwatnych oczekiwań, stawianych przez otoczenie i samego młodego człowieka, przekraczających możliwości należące do strefy najbliższego rozwoju, jak również braku wsparcia w osiąganiu tych prawdopodobnych do opanowania zadań. „Wymagająca część oczekuje od nas wielkich rezultatów, a jednocześnie umniejsza nasze zdolności lub bagatelizuje mniejsze sukcesy”.
- Niepomocne myśli o przeszłości. To rozpamiętywanie wydarzeń z przeszłości w kontekście faktu, że przez minione wybory / wydarzenia przyszłość nie rysuje się w kolorowych barwach. Przez skupianie się na tym, co było, w dużym stopniu utrudnione jest cieszenie się teraźniejszością. Takie powracanie myślami do przeszłości ma sens i głębsze znaczenie według osoby to robiącej, jednak w ostateczności uniemożliwia jej prowadzenie witalnego i pasjonującego życia obecnie.
- Myśli potęgujące gniew. To słowa, zdania, które podsycają uczucie gniewu i powodują, że relacje z innymi stają się trudne i pełne niechęci, napięcia czy urazy. Przez doświadczanie gniewu ze strony bliskich osób i brak akceptowania przez nie innych emocji, takich jak lęk czy smutek, w młodych ludziach buduje się postawa unikania zranienia i ukrywania prawdziwych przeżyć, a na przód wysuwa się fasada gniewnego człowieka, którego postępowanie przynosi szkody.
- Niepomocne myśli o przyszłości. Martwienie się o to, co będzie, skupianie się na przewidywaniu przyszłości i przeświadczenie, że jak nie poświęci się temu wystarczającej uwagi, to stanie się coś strasznego. Takie myślenie uniemożliwia przebywanie w teraźniejszości i cieszenie się chwilą obecną, jak również nakręca spiralę kolejnych domysłów i przewidywań, które i tak nie są w stanie w pełni określić tego, co się wydarzy. Często spowodowane jest słyszeniem przez młodego człowieka lękowych komunikatów dotyczących przyszłych wydarzeń.
- Myśli utrudniające akceptację siebie. To słowa i obrazy, które sprawiają, że młody człowiek nie lubi siebie i chce być innym, niż w rzeczywistości jest. Takie myśli „każą” udawać kogoś innego, ciągle wchodzić w jakieś role. Zdarza się, ze powstają przez poczucie bycia nieakceptowanym takim, jakim się jest przez ważne osoby z otoczenia.
Każda kategorii podejrzanych myśli może zostać rozpracowana na czynniki pierwsze, poddana szczegółowemu przeanalizowaniu i wyciągnięciu wniosków o postępowaniu wobec niej. Pomocne w tym będą techniki terapii akceptacji i zaangażowania oraz terapii poznawczo behawioralnej, proponujące między innymi:
- Nadanie nazwy wewnętrznej części krytykującej i wizualizowanie jej w celu nabrania większego dystansu oraz rozwijanie wspierającego, życzliwego głosu (myśli krytykujące);
- Osiąganie interesujących umiejętności metodą drobnych kroków, dobranych do możliwości osobistych danego człowieka (myśli odbierające pewność siebie);
- Określanie działania nasilającego rozpamiętywanie, ograniczanie go i wybieranie aktywności wspomagających w skupianiu się na wartościach (niepomocne myśli o przeszłości);
- Poszukiwanie pomocnych zachowań, osłabiających gniewne myśli i i zapobiegających eskalacji trudnych relacji i działań (myśli potęgujące gniew);
- Określanie pozytywnej myśli, która pomoże w zatrzymaniu napędzającego się koła zmartwienia (niepomocne myśli o przyszłości);
- Poszukiwanie przykładów osób (w rzeczywistości lub fikcji), które miały problem z akceptowaniem siebie, ale się tego nauczyły (myśli utrudniające akceptację siebie).
Informacje zawarte wcześniej zostały napisane na podstawie książki pana Artura Gębki „Na tropie podejrzanych myśli”. Poprzez konwencję detektywistyczną i krótkie historie z ćwiczeniami możemy podpowiadać młodym ludziom (9-13) jak radzić sobie z różnymi, niepomocnymi myślami. Proponowane zadania są urozmaicone i ciekawe oraz w obszerny i uproszczony sposób omawiają zniekształcenia poznawcze. To pozycja, którą warto uwzględnić w swojej biblioteczce.
