„Jesteś dokładnie tym, kim miałeś być, i taki, jaki miałeś być. Popełniasz błędy, ale Ty sam nie jesteś błędem. A świat już stał się lepszy – tylko dlatego, że się na nim pojawiłeś”. Ten piękny cytat jest zaczerpnięty z książki, która jest moim kolejnym odkryciem. To “(Sekretna) księga asperdzieciaka” Jennifer Cook O’Toole od Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Autorka książki jest osobą na spektrum i od wewnątrz poznała trudności społeczne towarzyszące Aspim. Całą swoją wiedzę zebrała w tej książce, skierowanej bezpośrednio do dzieci i nastolatków. Chętnie dzieli się swoimi przemyśleniami i doświadczeniami po to, aby następne pokolenia dzieciaków z ASD nie musiały poruszać się po omacku w zakresie towarzyskich niuansów.
Życie społeczne nie jest tak oczywiste i proste. Istnieją zasady, które nie są sztywne i zależą od kontekstu sytuacyjnego oraz czasowego. Gdyby były stałe i niezmienne, nie sprawiałyby takich trudności z ich przyswojeniem i wprowadzaniem w życie u Aspich. Te problemy wynikają z trudności w funkcjonowaniu teorii umysłu i empatii. Nie chodzi o to, że nie mają oni uczuć – mają i mogą być bardziej wrażliwi od neurotypowych! Jednak „wchodzenie w cudze buty” jest dla nich trudne i często potrzebują dłuższego zastanowienia, a nawet jasnych stwierdzeń co myśli i czuje druga osoba.
Nie zawsze jest możliwość zapytania drugiego człowieka o to co myśli i czuje, więc jest się zdanym na rozumienie tego co się widzi i słyszy bez dodatkowych komentarzy. Poza tym istotna jest praca nad kontrolowaniem impulsywnych reakcji w postaci powiedzenia głośno tego, co się myśli, bez uprzedniego zastanowienia. Aspi nie chcą nikogo tym skrzywdzić, jednak trudności w poruszaniu się w zasadach społecznych sprawiają, że robią to mimo woli. Może im się jednak wydawać, że opanowanie tego wszystkiego jest za trudne i zniechęcać młodego człowieka na spektrum do nauki zasad społecznych. Zawsze jest to jego decyzją, czy chce funkcjonować w społeczeństwie czy pozostać w bezpiecznych okopach samotności. Każda z tych postaw przyniesie konkretne konsekwencje, bo jeśli nie będzie się gotowym do nauki zasad społecznych i funkcjonowania w świecie zdominowanym przez neurotypowych to będzie trudno poznać przyszłego partnera, zrobić karierę w wielu dziedzinach, a nawet porozumieć się z neurotypowymi członkami rodziny. Kiedy ktoś postępuje niestandardowo, może się spotkać ze zdecydowaną reakcją otoczenia. Dobitnie wskazują na to słowa samej autorki: „Kiedy zachowujemy się w niestandardowy sposób, inni ludzie odczuwają względem nas dyskomfort (który może przybierać postać frustracji, niepewności, zażenowania, zmieszania). A kiedy odczuwają dyskomfort, podejmują działania zmierzające do tego, żeby osoba, która wywołała to odczucie, albo odeszła, albo się zmieniła”.
Aby odnaleźć się w świecie NT (neurotypowych, takim skrótem posługuje się autorka), warto, aby Aspi nauczyli się pewnych zasad, dzięki czemu będzie łatwiej im współistnieć z innymi ludźmi, dogadywać się i osiągać swoje cele. Kształtowanie umiejętności zawarte w tej książce opiera się na 31 rozdziałach, które tłumaczą typowe zasady społeczne. Co cenne i fajne jednocześnie, każdy z nich zawiera tzw przypominajki, czyli krótkie wskazówki, mieszczące się na kartce samoprzylepnej. Dzięki temu użytkownik może je spisać i przylepić w widocznym dla siebie miejscu.
Inną, bardzo przydatną kwestią, są 143 zasady zebrane w punktach. Dzięki temu łatwo do nich wrócić w razie potrzeby i przypomnieć ich treść. Co jeszcze jest dla mnie istotne w tej książce to fakt, że autorka cały czas przypomina, żeby Aspi byli dumni z tego, jacy są. „”Udawanie normalności” jest nie tylko wyczerpujące, ale też smutne. Bądź więc tym, kim jesteś, nie przepraszając za to, i korzystaj z zasad, żeby pomóc sobie jak najlepiej dogadywać się z osobami neurotypowymi, które masz wokół siebie”. Chociaż osoby na spektrum stanowią mniejszość w społeczeństwie, nie znaczy to, że nie mogą w nim z satysfakcją uczestniczyć, będąc przy tym sobą.
Zanim jednak uda im się prowadzić satysfakcjonujące życie społeczne, muszą sporo się nauczyć. Nie jest to łatwy proces, jak wszystko, czego każdy z nas się nauczy. „Wszystko jest trudne, zanim stanie się łatwe”. Nie tylko nauka zasad społecznych, ale każda inna rzecz wymaga wysiłku, niezależnie czy jest się Aspim, czy nie. Wytrwałość jest bardzo ważna, a pozostanie w niej może przynieść piękne efekty.
Jeśli więc macie gdzieś wokół młodego człowieka, który jest Aspim i zmaga się z konwenansami społecznymi, pokażcie mu tę książkę, przeczytajcie, wytłumaczcie. Dzięki niej może zrozumieć ważne rzeczy, między innymi takie jak:
🤔Dlaczego dziękowanie to nie tylko objaw dobrego wychowania,
🤔Kiedy i jak warto mówić przepraszam,
🤔Dlaczego nie warto gonić za perfekcjonizmem,
🤔Jak odróżnić naśmiewanie się od okazywania sympatii poprzez wspólny śmiech i żarty,
🤔Jak prawić i przyjmować komplementy,
🤔Czym się różni myślenie sztywne od elastycznego,
🤔Jak radzić sobie z krytyką
I wiele innych rzeczy.
Przyznam szczerze, że treść tej lektury skłoniła mnie do wielu refleksji. Wszystko to, co zostało napisane, bardzo do mnie trafiało. Wskazało mi kolejną ścieżkę, którą warto podążać, żeby zrozumieć Aspich. W jaki sposób pomóc im, żeby wiedli satysfakcjonujące życie społeczne, jakich słów użyć, by przekazać im, dlaczego warto być aktywnym towarzysko. Myślę, że nie tylko oni na tym skorzystają. Zasady z książki mogą trafić również do czytelników mających po prostu słabsze obycie w społeczeństwie, uczące się zasad w nim obowiązujących, a niebędących na spektrum. Prosty język trafia do odbiorcy, a jasne argumenty pomagają w zrozumieniu zawiłych tematów.
